Şok Rapor! Türkiye'de Gıdanın %20'si İsraf Ediliyor: Nedenleri ve Çözüm Önerileri

Sıfır Atık Vakfı, dünya çapında büyüyen israf sorununun altını çizen bir açıklama yaparak, toplumu bilinçli ve sorumlu bir şekilde tüketim yapmaya teşvik eden bir projeye imza attığını bildirdi.

Açıklamada, iklim değişikliği, biyoçeşitlilik kaybı ve su krizinin arkasında yatan temel etmenlerden birinin aşırı tüketim ve israf olduğu vurgulandı. Bunun, sadece bir gelişim meselesi değil, insanlığın geleceğini etkileyen varoluşsal bir tehdit haline geldiği kaydedildi. Sıfır Atık Vakfı'nın hazırladığı güncel rapor, gıda israfının ulaştığı boyutları ve neden olduğu etkileri gözler önüne serdi.

DÜNYADA 1,3 MİLYAR TON GIDA ÇÖPE GİDİYOR

Açıklamada, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) verilerine dayanarak her yıl dünya genelinde yaklaşık 1,3 milyar ton gıdanın israf edildiği, bunun üretilen toplam gıdanın yaklaşık yüzde 33'ünü oluşturduğu belirtildi.

Gıda israfının her yıl 4,4 gigaton sera gazı emisyonuna neden olduğu ifade edilirken, bu durumun küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 8'ini oluşturduğu kaydedildi. İsraf edilen gıdanın yalnızca dörtte biriyle 800 milyon aç insanın doyurulabileceği ve bu durumun küresel sürdürülebilirlik hedefleriyle ciddi bir çelişki yarattığı aktarıldı.

Gıda israfının yalnızca maddi kayıplara yol açmadığı, ayrıca üretim süreçlerinde kullanılan doğal kaynakları da boşa harcadığı belirtildi. Açıklamada, "Her yıl 250 km³ tatlı su, yalnızca israf edilen gıdanın yetiştirilmesi için tüketilmektedir. Tarım sektörü, global düzeyde su kullanımının yüzde 70'inden fazlasını kapsarken, bu alandaki israf, ciddi bir gizli su kaybı yaşanmasına sebep olmaktadır. Enerji açısından değerlendirildiğinde, israf edilen gıdanın imalatında harcanan enerji, küresel enerji tüketiminin yüzde 10'unu oluşturmaktadır" denildi.

TÜRKİYE’DE VAHİM DURUM

Türkiye'de her yıl yaklaşık 18 milyon ton gıdanın israf olduğu ifade edildi. Bu miktarın, ülkemizde üretilen gıdanın tahminen yüzde 20'sinin doğrudan çöpe gitmesine karşılık geldiği belirtildi. Günde 4,9 milyon ekmeğin israf edildiği, bu rakamın yıllık bazda 1,8 milyar ekmeğe denk geldiği ifade edildi.

Açıklamada, en fazla israf edilen besinler arasında ekmek, sebze, meyve ve süt ürünlerinin bulunduğu, tarımsal üretim, taşıma ve depolama aşamalarındaki yetersizliklerin, ürünlerin yüzde 25'inin pazara ulaşmadan kaybolmasına neden olduğu belirtiliyor.

Ayrıca Türkiye'de hanesel tüketimde elektriğin yaklaşık yüzde 15'inin gereksiz kullanım nedeniyle boşa harcandığı da vurgulandı. Bekleme modunda kalan aletler, açık kalan ışıklar ve verimsiz çalışan ısıtma-soğutma sistemlerinin bu kayıplara yol açtığı ifade ediliyor. Sanayi sektöründeki makinelerin verimsiz çalışması ve atık ısı yönetimindeki eksikliklerin de önemli enerji israflarına neden olduğu kaydedildi.

KİŞİSEL HATALAR VE ALIŞKANLIKLAR

Türkiye'deki bireylerin günlük su tüketiminin ortalama 225 litre civarında olduğu belirtilirken, bunun en az yüzde 35'inin gereksiz kullanım yüzünden israflandığı ifade edilmektedir. Sızdıran musluklar, gerekenden fazla bahçe sulamaları ve alışkanlık haline gelmiş kötü kullanım biçimleri, her yıl milyarlarca litre su kaybına neden olmaktadır. Tarımsal sulamada yaygın olarak kullanılan etkisiz sulama yöntemleri, su israflarının artmasında en kritik faktörler arasındadır.

Ayrıca resmi verilere göre, Türkiye’de kişi başına düşen yıllık su miktarının 2000’li yıllarda yaklaşık 1600 metreküp olduğu, bu rakamın 2024 itibarıyla 1000 metreküpün altına düştüğü, bu değerin Birleşmiş Milletler’in belirlediği 'su stresi' sınırı olan 1700 metreküpün oldukça altında olduğu bilgisine de yer verildi.

Dünya Doğayı Koruma Vakfı'nın (WWF) raporuna göre, Türkiye'de toplanan atıkların yüzde 67,2'sinin düzenli depolandığı, yüzde 20,2'sinin ise kaçak alanlarda yok edildiği ve yalnızca yüzde 12,3'ünün geri dönüşüm tesislerine gönderildiği belirtildi. İlk kullanımlık ürünlerin yaygınlığı, atık yönetimi konusunda zorluklar yaratırken çevresel yükü de artırdığı ifade edildi.

KÜRESEL SORUMLULUK: İSRAF

Sıfır Atık Vakfı'nın topladığı verilere göre, israfın Türkiye ekonomisine yıllık maliyetinin 100 milyar lirayı aştığı ifade edildi. "Bu fon, tarımsal üretim verimliliğini artırmak, sulama altyapılarını iyileştirmek veya yenilenebilir enerji projelerini hızlandırmak gibi önemli alanlarda kullanılabilecek stratejik bir bütçeyi temsil ediyor. Fiyatlardaki artış, gıda ve enerjiye erişimdeki eşitsizlikler, yoksulluğun artması ve çevresel adaletsizlikler, israfların dolaylı ama ciddi yansımalarıdır" açıklaması yapıldı.

Açıklamada, vakfın gönderdiği değerlendirme raporunda israfın yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda etik ve insani boyutları bulunan bir küresel kriz olduğu belirtildi. "Dünya genelinde açlık ve yoksullukla mücadele eden milyarlarca insan varken, aynı ölçekte bir israf yaşanıyor olması insanlık vicdanını yaralar. İstismar artık sadece bireysel bir sorun değil, evrensel bir sorumluluktur. Bu sorumluluğun yalnızca devletlere ya da kuruluşlara değil, her bireyin yaşam tercihlerine kadar yayılması gerekmektedir" denildi.